Cerkiew obchodzi święto św. Marii Magdaleny

Dziś dzień św. Równej Apostołom Marii Magdaleny. Główne uroczystości w Białymstoku będzie od godz. 10 sprawował arcybiskup białostocko-gdański Jakub w cerkwi przy ulicy Kalinowskiego.

W Kościele wschodnim Maria Magdalena była zawsze utożsamiana wyłącznie z kobietą, z której Chrystus wypędził siedem złych duchów, i otaczana wielką czcią jako Apostołka Apostołów. Najstarsze jej wizerunki przedstawiają Marię Magdalenę jako niosącą olejki do grobu lub świadka zmartwychwstania.

W tradycji Kościoła prawosławnego istnieje również pogląd, iż Maria Magdalena zmarła w Efezie, gdzie wzniesiono bazylikę na jej cześć. Za czasów panowania cesarza Leona Filozofa (886-912), miasto Efez zostało zdobyte przez Turków. Ciało Marii przewieziono do Konstantynopola a gdy ten został zdobyty przez krzyżowców w 1204, święte relikwie zawieziono do Francji, do miasteczka Vézelay, gdzie do dziś istnieje ich kult.

Wzgórze Marii Magdaleny (zwane popularnie Magdalenką) usytuowane jest obecnie w ścisłym centrum miasta. W XVIII wieku pagórek ów był ważnym punktem widokowym w urbanistycznej kompozycji zabudowy doliny rzeki Białej. W 1741 roku hetman koronny Jan Klemens Branicki został fundatorem barokowej kaplicy poświęconej św. Marii Magdalenie. Świątynia "na górce" powstawała w latach 1741-1758. Miała kształt niewielkiej rotundy, którą przykrywał dach z jedną kopułą. Dzisiaj jest najstarszą zachowaną w Białymstoku cerkiewką. Z materiałów przechowywanych w archiwum soboru św. Mikołaja wynika, że w 1861 roku (po gruntownym remoncie) kaplicę adoptowano na potrzeby Cerkwi prawosławnej. W 1865 roku władze carskie przekazały świątynię na własność parafii św. Mikołaja. Po powstaniu styczniowym, w tymże 1865 roku, cerkiewkę przebudowano. Do rotundy (na osi wzdłużnej) dołączono dwa prostokątne aneksy, a sygnaturkę zwieńczono cebulastą kopułką.

Początkowo przy kaplicy św. Marii Magdaleny nie było cmentarza. Założono go dopiero w 1806 roku. Był administrowany przez ówczesne "dominium białostockie" (tak nazywał się zarząd dóbr rodziny Branickich) i pełnił rolę - jak byśmy to dzisiaj określili - cmentarza miejskiego, komunalnego. Grzebano tutaj wiernych różnych obrządków. Z analiz metryk zgonu parafii w Dojlidach za lata 1796-1826 (cerkiew białostocka była wówczas jej filią) wynika, że o ile unici okolicznych miejscowości grzebani byli na cmentarzu dojlidzkim, to ci z Białegostoku spoczywali na cmentarzu wokół cerkwi w mieście). Uzupełniając powyższe należy zaznaczyć, że funkcji cmentarnych rotunda św. Marii Magdaleny nie przejęła z powodu przepełnienia cmentarza św. Rocha (ten jeszcze przez kilkadziesiąt lat później służył białostoczanom, mimo znacznego zwiększenia liczby mieszkańców). Do powstania cmentarza na wzgórzu Magdalenki przyczyniła się wojna pruska i pokój w Tylży. Na mocy traktatu (białostocki okręg został częścią Imperium Aleksandra I) po 1807 roku przybyło do Białegostoku wielu carskich wojskowych i rosyjskich urzędników państwowych. Ich ciała w większości chować zaczęto właśnie wokół kaplicy. Na własność prawosławnej parafii św. Mikołaja cmentarz przeszedł w 1865 roku (wraz z cerkiewką). Wymogi sanitarne przesądziły jednak o tym, że w 1882 roku cmentarz "na górce" zamknięto. Staraniem proboszcza, ks. Jana Sitkiewicza, nowe miejsce pochówków założono w dzielnicy Wygoda (wówczas poza granicami miasta). W niedługim czasie wybudowano tam neobarokową kaplicę pw. Wszystkich Świętych. W ostatniej ćwierci XIX stulecia cmentarz na wzgórzu Magdalenki był użytkowany sporadycznie. W okresie międzywojennym funkcjonowała tu wyłącznie kaplica - cmentarz był nieczynny. Ostateczna likwidacja nastąpiła po II wojnie światowej. W 1958 roku cmentarny grunt przejął Skarb Państwa. Urząd do spraw Wyznań w Warszawie "rozstrzygnął" tym sposobem spór o konfliktowy teren, spór między prawosławną parafią św. Mikołaja a rzymskokatolicką parafią św. Rocha. W latach 1970-73 cmentarz na wzgórzu Marii Magdaleny zburzono - na zboczach Magdalenki władze Białegostoku zbudowały amfiteatr. Ekshumowane szczątki oraz większą część nagrobków przewieziono na cmentarz na Wygodzie. W pobliżu kaplicy "na górce" pozostało zaledwie kilka płyt i pomników.

W chwili obecnej cerkiew św. Marii Magdaleny jest kaplicą należącą do soboru św. Mikołaja. Komisja Regulacyjna do Spraw Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Warszawie, działająca na podstawie ustawy z dnia 4 lipca 1991 roku o stosunku Państwa do PAKP, orzekła: przywrócić Parafii Prawosławnej pw. Świętego Mikołaja Cudotwórcy w Białymstoku własność nieruchomości położonej w Białymstoku, przy ul. Konstantego Kalinowskiego 11. Werdykt zatwierdzono 18 października 2006 roku. Tym samym białostocki sobór znowu stał się właścicielem cmentarza "na górce".

Od 1 kwietnia 1995 roku kaplica na wzgórzu Magdalenki została czasowo użyczona na cerkiew garnizonową. Ówczesny zwierzchnik Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego, Jego Ekscelencja Ksiądz Arcybiskup gen. bryg. Sawa, erygował tu Prawosławną Parafię Wojskową śww. Apostołów Piotra i Pawła w Białymstoku.

Nieruchomości z Twojego regionu