Ul. Warszawska 9. Od Dederków do Szmaragdowej kamienicy

W 1897 r. Jakub Sakowicz w imieniu córki odsprzedał nieruchomość lokatorom - lekarzowi powiatowemu Gustawowi Szpilewskiemu i jego żonie Felicji. Cztery lata później Szpilewscy sprzedali majątek Władysławowi Ołdakowskiemu, ale niebawem uległ on sekwestrowi dokonanemu przez Petersbursko-Tulski Bank Ziemski. Po licytacji w 1906 r. nieruchomość nabyła ponownie Augusta Wiktoria Małachowska.

W chwili, gdy Małachowska weszła w posiadanie należącej niegdyś do niej nieruchomości, liczyła 57 lat. Wydaje się, że musiała od dawna być chora, skoro w 1907 r. spisała testament. Z mężem Karolem nie miała dzieci, dlatego cały odziedziczony po ojcu majątek - dobra Królowy Most oraz dom przy ul. Warszawskiej - zapisała Rozalii, córce stryjecznego brata Jana. Augusta przeżyła jeszcze 7 lat. Zmarła 12 lipca 1914 r. w wieku 65 lat. Została pochowana w Warszawie na cmentarzu na Powązkach.

W 1914 r. właścicielką majątku Sakowiczów została Rozalia, żona Mariana Dederko. Przypomnę (pisałem o nim, gdy omawiałem dzieje domu przy ul. Warszawskiej 2) , że urodził się on w 1880 r. w rodzinie Sotera Dederko, właściciela majątku Puzele w powiecie Mołodeczno. W wieku 13 lat zetknął się z fotografią, którą pokochał na całe życie. Chociaż uzyskał wykształcenie elektrotechniczne studiując najpierw na Politechnice Warszawskiej, a po usunięciu go z uczelni na Politechnice w Liège, to większość dorosłego życia poświęcił fotografice. W Białymstoku mieszkał już w 1906 r., gdy na świat przyszedł jedyny syn Rozalii i Mariana, Witold. Możliwe więc, że domu przy ul. Warszawskiej 9, lub przy ul. Warszawskiej 2, gdzie mieszkali w latach 1914-1915, Marian założył eksperymentalne studio fotograficzne, w którym opracował swą artystyczną technikę zwaną fotonizmem. Na odziedziczonej przez Dederków nieruchomości przy ul. Warszawskiej 9 wciąż wówczas jeszcze stał murowany parterowy dom, najpewniej ten sam, który na początku XIX w. zbudował pruski urzędnik Krzysztof Sztulz. Wymieniają go dokumenty z 1906 r. związane z transakcją zawartą między Małachowską a Petersbursko-Tulskim Bankiem Ziemskim. Także późniejszy o kilka lat spis właścicieli domów w Białymstoku szacując wartość majątku na 10 tys. rubli, zdaje się potwierdzać, że do 1914 r. zabudowa nieruchomości pozostawała w niezmienionym stanie. Natomiast po 1919 r. wiekowy dom zastąpił większy, dwukondygnacyjny budynek, który zachował się do dnia dzisiejszego. Trudno jednak wskazać precyzyjne okoliczności oraz datę tej inwestycji. Możliwe, że nastąpiła ona tuż po śmierci Małachowskiej i przekazaniu nieruchomości w posiadanie Dederków. Warto zwrócić uwagę, że Rozalia i Marian Dederkowie w 1915 r. odnotowani zostali jako lokatorzy domu przy ul. Warszawskiej 2. Ponadto o ile w 1913 r. w domu jeszcze należącym do Małachowskiej mieszkał architekt miejski Piotr Kałuba, to już w 1915 r. mieszkał razem z Dederkami przy ul. Warszawskiej 2. Możliwe, że ich wyprowadzka była spowodowana budową nowego domu na przełomie 1914 i 1915 r.

Chociaż początkowo Dederkowie mieszkali w Białymstoku i gospodarzyli w Królowym Moście, w 1920 r. przenieśli się na stałe do Warszawy. Dobra Królowy Most wraz z domem przy ul. Warszawskiej 9 kupiła rodzina Młodeckich herbu Półkozic. Jednak 25 lipca 1921 r. Stanisław Józef Młodecki wraz z synem Józefem wyzbyli się nieruchomości w Białymstoku na rzecz Warszawskiego Towarzystwa Ubezpieczeń SA. Przypuszczam, że jeśli nie Dederkowie zbudowali zachowany do dziś dom w latach 1914-1915, to uczynił to nowy właściciel tuż po 1921 r.

Warszawskie Towarzystwo Ubezpieczeń SA posiadało nieruchomość przy ul. Warszawskiej 9 do II wojny światowej, w domu przez całe międzywojnie działała agentura tej spółki. Oprócz niej mieściły się tu siedziby: Banku Rolniczo-Handlowego w Białymstoku, Spółdzielnia Związku Ziemian, Wydział Agrarny Parcelacyjnego Banku Ziemskiego, przedsiębiorstwa budowlanego S. Hryniewicza, a później firmy Józefa Zaczeniuka i Abrama Tyktina „Mur” oraz punktów krawieckich Czechowskiej i Abrama Ganca. Oprócz tego były tu lokale mieszkalne, dzierżawione m.in. przez Walentynę Ruszkowską, pracującą jako rachmistrz w Białostockim Towarzystwie Elektryczności. Dziś dom przy ul. Warszawskiej 9, po przeprowadzonym w latach 2005-2006 remoncie, wciąż służy przede wszystkim jako budynek handlowo-usługowy. Szkoda, że pod licznymi szyldami i reklamami zabrakło miejsca na choćby skromną tablicę poświęconą jakże bogatej przeszłości tego miejsca.