Wojna na Bałkanach coraz bliżej. Bośnia i Hercegowina może się rozpaść przez Serbów

Kilka państw UE, w tym Holandia i Dania, jest sceptycznych wobec pomysłu rozpoczęcia rozmów akcesyjnych z Bośnią i Hercegowiną (BiH). Portal Politico podał, że część stolic zawnioskowała o dostarczenie wyjaśnień na temat „zaskakująco pozytywnego” raportu dotyczącego postępów tego bałkańskiego państwa na drodze do członkostwa w UE. Ursula von der Leyen, ogłaszając 12 marca decyzję KE, powiedziała, że UE zdała sobie sprawę, że "nie wystarczy tylko czekać, aż Bałkany Zachodnie zbliżą się do nas, nie wystarczy powiedzieć, że drzwi są otwarte". Zalecenie, wraz z raportem z postępu prac zleconym w grudniu ub.r., będzie podstawą do dyskusji przywódców UE w celu podjęcia decyzji o rozpoczęciu rozmów akcesyjnych z Sarajewem podczas szczytu zaplanowanego na 21-22 marca w Brukseli.

Bośnia i Hercegowina złożyła wniosek o członkostwo w UE w lutym 2016 roku, a w grudniu 2022 roku otrzymała status kraju kandydującego. Tyle że przywódca bośniackich Serbów Milorad Dodik już podejmuje kroki prowadzące de facto do ogłoszenia wyjścia Republiki Serbskiej z Bośni i Hercegowiny - wynika z opublikowanego niedawno raportu ODNI, czyli urzędu skupiającego wszystkie służby specjalne USA. "Podmioty zewnętrzne będą wzmacniać i wykorzystywać różnice etniczne w celu zwiększenia lub ochrony swoich wpływów regionalnych lub udaremnienia większej integracji regionu z UE lub instytucjami euroatlantyckimi" – ten fragment odnosi się, rzecz jasna, przede wszystkim do Rosji.

Bośnia i Hercegowina, która przeszła przez wyniszczającą wojnę domową w latach 1992-1995, w której zginęło ponad 100 000 osób, ponownie zmaga się z rosnącymi napięciami etnicznymi. Zgodnie z porozumieniem pokojowym z Dayton, które zakończyło wojnę, państwo składa się z dwóch podmiotów - Federacji Bośni i Hercegowiny (obszar zamieszkany przez katolickich Chorwatów i muzułmańskich Bośniaków) oraz Republiki Serbskiej - utrzymywanych razem przez słaby rząd centralny. W ostatnich latach przywódca tej ostatniej próbuje rozbić ten kruchy konsensus w porozumieniu z Rosją, chcącą rozpętać w tej części Europy konflikt.

Przywódca serbskiego podmiotu ze stolicą w Banja Luce w ramach federacyjnej Bośni i Hercegowiny Milorad Dodik wielokrotnie groził secesją, podejmując kroki w celu ustanowienia równoległych instytucji w ciągu ostatnich dwóch lat. Proces prezydenta Republiki Serbskiej za niewykonanie decyzji Wysokiego Przedstawiciela w Bośni i Hercegowinie Christiana Schmidta rozpoczął się 5 lutego po kilku odroczeniach przed Sądem Najwyższym Bośni i Hercegowiny w Sarajewie. Jeśli Dodik zostanie skazany, grozi mu kara od sześciu miesięcy do pięciu lat więzienia i zakaz pełnienia funkcji publicznych.

Milorad Dodik to polityczny przyjaciel prezydenta Rosji Władimira Putina, jest objęty amerykańskimi i brytyjskimi sankcjami za utrudnianie funkcjonowania porozumienia z Dayton i naruszanie legalności Bośni i Hercegowiny. Konkretnie chodzi o dwie ustawy, które podpisał w lipcu 2023, a które pozwalają bośniackim Serbom omijać lub ignorować decyzje podejmowane przez wysokiego przedstawiciela społeczności międzynarodowej w Bośni i Hercegowinie, Christiana Schmidta.

Od początku pełnoskalowej rosyjskiej inwazji na Ukrainę Dodik czterokrotnie spotkał się z Putinem. Po ostatnim spotkaniu, do którego doszło w dniach poprzedzających drugą rocznicę napaści, zaznaczył, że "zwycięstwo Rosji na wszystkich polach będzie także zwycięstwem Republiki Serbskiej". Republika Serbska planuje zwiększyć import gazu z Rosji - powiedział pod koniec lutego Dodik. Nie zdradzając szczegółów dodał, że w zeszłym roku rząd w Banja Luce podpisał umowę z Gazpromem na dostawy surowca do 2025 roku. W styczniu 2023 roku Dodik przyznał prezydentowi Władimirowi Putinowi najwyższe odznaczenie Republiki Serbskiej za "patriotyczną postawę i miłość" do tej części Bośni i Hercegowiny.

Niedawno Amerykanie nałożyli sankcje na trzech przedstawicieli władz Republiki Serbskiej za zorganizowanie w styczniu defilady w Banja Luce z okazji rocznicy proklamowania niezależności Republiki Serbskiej, co miało miejsce 9 stycznia 1992 roku. I było początkiem krwawej wojny domowej w Bośni i Hercegowinie. Od 2015 roku – zgodnie z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego BiH – obchody tego święta są niekonstytucyjne.

Od stycznia w Trybunale Konstytucyjnym Bośni i Hercegowiny nie zasiada żaden sędzia z Republiki Serbskiej. Banja Luka domaga się bowiem usunięcia z Trybunału trzech sędziów-obcokrajowców powoływanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka. Czterech wybiera parlament chorwacko-muzułmańskiej Federacji Bośni i Hercegowiny, zaś dwóch – parlament Republiki Serbskiej. Już wcześniej Serbowie przyjęli ustawy, zgodnie z którymi w Republice Serbskiej nie obowiązują werdykty wydane przez Trybunał Konstytucyjny BiH. Wysoki Przedstawiciel Christian Schmidt uchylił regulacje uchwalone przez serbskich parlamentarzystów oraz wprowadził poprawki do kodeksu karnego BiH.

Dodik systematycznie kontestuje instytucje państwowe, postuluje wygaszenie urzędu Wysokiego Przedstawiciela i wycofanie międzynarodowych sędziów z BiH, grożąc secesją Republiki Serbskiej. W swoich ostatnich wywiadach Dodik mówił o potrzebie wykorzystania przez Serbów potencjalnego powrotu Donalda Trumpa do Białego Domu, aby dążyć do „zjednoczenia Serbii i terytoriów zamieszkałych przez większość serbską, od północnego Kosowa po Republikę Serbską”.

rs