Wielkanoc w wolnym Białymstoku. Brakowało jajek

Tegoroczne święta zdominowała pogoda. Niektórzy myślą ponoć o kupowaniu choinki, a na dyngusa to szykują się jedynie morsy. Tymczasem w 1916 roku, białostoczanie jęczący pod jarzmem niemieckich rekwizycji, mieli całkiem inne problemy. Kombinowano jak tu ominąć okupacyjny "zakaz wypieku placków na rozmaite święta".

W tym zakazie nie chodziło rzecz jasna o walkę z tradycją, ale o reglamentację mąki. Ta była bardziej potrzebna niż amunicja. Tkwiący na froncie żołnierze czekali na chleb. W Białymstoku policja tropiła więc krążących po mieście handlarzy. Najlepszym tropem wiodącym do nich były służące, które "dla swego państwa" przed zbliżającymi się świętami chciały kupić mąkę. Podobne trudności były też z nabyciem jajek. Tu policja mogła ogłosić śledczy sukces. Oto przed samą Wielkanocą schwytano handlarza, który miał na furze 1000 jaj. Przeznaczone były dla szpitala wojskowego w pałacu Branickich. Wozak jadąc z magazynów przy dworcu, na Lipowej i rynku rozprzedawał białostoczanom militarne jajka po 20 fenigów za sztukę.

Ale największym utrapieniem w tej walce o godziwe święta było rozporządzenie "Jaśnie Wielmożnego Inspektora Etapowego" wydane 14 lutego 1916 roku. Jaśnie Wielmoża nakazał do 31 marca przynieść na rynek, do kamienicy pod siedemnastką, gdzie mieściło się dowództwo zaopatrzenia armii, wszystkie białostockie garnki. Zapewniano, że nie będzie to rekwizycja tylko skup. Podano nawet cennik. Z niemiecką skrupulatnością oznajmiono, że w "zakres zakupu" wchodzą "kociołki do gotowania i smażenia, kociołki do marmelady i potraw, garnki, brytfanny, formy do pieczenia, kastrole, chłodniki, moździerze, płyty, lichtarze, żelazka do prasowania, kociołki do gotowania bielizny, wanny kąpielowe, samowary itd." Inspektor groził, że po 31 marca przeprowadzane będą w mieście rewizje i jeśli nie daj Bóg u kogoś znajdzie się schowany garnek, to zostanie on zarekwirowany, a jego właściciel napyta sobie biedy. Tak to Keiser planował białostockimi garami i rondlami, przetopionymi na amunicję, wygrać światową wojnę. Ale dlaczego kosztem Wielkanocy? Pan Bóg mu tego nie darował.

Pierwsza Wielkanoc w wolnym Białymstoku też upłynęła pod znakiem niedostatków. Garnki już były, ale nie było czego do nich włożyć. Szczególnie brakowało jajek. A jakże tu świętować bez kurzych płodów. Białostoczanie jak Dobrej Nowiny czekali komunikatu o przybyciu transportu jaj z samej Warszawy. Gdy taki został ogłoszony, to okazało się, że jest kłopot z dystrybucją. Oburzone miasto dowiedziało się, że "na dworcu Poleskim (obecnie Fabrycznym) czeka na odbiorcę kilkanaście tysięcy jaj przeznaczonych dla miasta". Gdy jakoś uporano się z upłynnieniem tego towaru, to po kilku dniach spadło nowe nieszczęście. Z Warszawy przyszedł kolejny transport. Tym razem było to 102 204 jajek. I znów leżały w wagonach. Dramatycznie apelowano "Wydziale Aprowizacyjny zlituj się nad jajami".
W następnych latach jajeczny problem zniknął. Pojawił się natomiast inny. Odwieczną świąteczną zabawą była kultywowana wśród miejscowego ludu gra w wielkanocne jaja. Jej opis za "Kłosami" z 1876 roku przytoczył Artur Gaweł w znakomitej książce "Rok obrzędowy na Podlasiu". Oto reguły tej prostej, ale niegdyś emocjonującej gry. "Grający wyzywają się na bitki, to jest jeden z nich w garść ująwszy pisankę, nosek jej obrócony do góry, ukazuje przeciwnikowi, który weń bije noskiem swojej pisanki; czyje pęknie ten jej piętkę musi nastawić, a gdy i ta się stłucze, wtedy jajko przegrywa i grę dalej nowym prowadzi. W bitki chodzą i starsi, niekiedy tak zawzięcie, iż wprost na targu, u stragana stanąwszy cały kosz pisanek biorąc na podział i tłuką je aż do ostatniej. Nie czynią jednak na chybił trafił, owszem wybierają wpośród jajka najmocniejsze, a moc ich rozpoznają po dźwięku, jaki które z nich wyda postawione storcem na dłoni i trącane to noskiem to znów piętką o zaciśnięte zęby. Trafiają się tak biegli znawcy, iż jednym jajkiem już zawczasu wybranem, całe kopy nieraz zmiatają; a nie brak i oszustów, którzy białko i żółtko z surowego jaka wysączają i woskiem je wewnątrz zalawszy, łapią na tę sztuczkę prostaczków. Figiel to jednak niebezpieczny, bo kiedy się odkryje, to oszust na łbie własnym nieraz doświadcza mocy fałszowania swojej pisanki".

Ale to, co stało się na Wielkanoc 1927 roku przed białostocką farą dopisało jeszcze jeden rozdzialik do opisu obyczaju miejscowego i annałów tej gry. Oto dowiadujemy się z policyjnych kronik, że "niejaki Jan Kłubowski, lat 50, zamieszkały przy Chmielnej 10 (przebiegała ta ulica za zachodnią pierzeją rynku), nakłonił 12-letniego chłopaka Henryka Waluka do gry w jaja wielkanocne (czyje mocniejsze)". Pewny swego mężczyzna wpadł w furię, gdy smarkacz, trach, bach rozbił mu nosek i piętkę. Tak wielkie emocje targały jegomościem, że nie bacząc, iż to tylko niewinna gra i że jego przeciwnikiem jest dziecko złapał "laskę okutą żelazem i pobił dziecko do krwi, raniąc w głowę". Czy grano oszukanymi jajkami? O tym policyjne śledztwo milczy. Całe zaś zajście podsumowano jednoznacznie: "wstyd ci stary dziadu".
No cóż. Tegoroczna Wielkanoc pozwoli nam spróbować gry mrożonymi jajkami. Jednak przy wyborze przeciwników wystrzegajcie się Państwo jegomości z laskami okutymi żelazem. Alleluja!