Ul. Lipowa 16A. Ocalały budynek Gordonów

Do grona historycznych budynków, które przetrwały zniszczenia II wojny światowej i późniejszą odbudowę, należy dodać jeszcze jeden, chociaż mniej spektakularny. Na zapleczu współczesnej kamienicy przy ul. Lipowej 16 znajduje się stary, murowany piętrowy dom, wchodzący niegdyś w skład zabudowy posesji przy ul. Lipowej 28. Nieruchomość ta, wraz z sąsiednią działką pod nr 30, związana była z kupieckim rodem Gordonów.

Zasłonięcie nowym blokiem spowodowało, że dziś budynek ten poszedł niejako w zapomnienie. Oczywiście ktoś mógłby zapytać, czy rzeczywiście zasługuje on na miano zabytku (ostatnio takich pytań jest u nas dużo). Nie chcę odpowiadać na to pytanie, ale już sam fakt istnienia tego budynku od ponad 100 lat i jego ocalenie z pożogi wojennej uprawnia mnie do tego, aby chociaż poświęcić mu dzisiejszy tekst.

Parcela, na której przed 1939 r. stał, istniała już w połowie XVIII w. Według inwentarza Białegostoku sporządzonego w 1771 r., właścicielem działki był "pocztmayster" Karol Topolski. Tak oto opisywano jego własność: "ma budynek wraz przy prawie od świętej pamięci Jaśnie Oświeconego Pana [Jana Klemensa Branickiego] nadany przy kamienicy, od Pani Szchorczowej wdowy kupiony, gontami kryty, z kominem jednym murowanym na dach wywiedzionym". Od tejże Katarzyny Szorc Karol Topolski nabył jednocześnie 21 stycznia 1771 r. okazałą piętrową kamienicę zbudowaną na rogu Rynku i ul. Suraskiej, w której mieściła się poczta. Oba budynki na Nowolipiu i przy Rynku przed 1800 r. odziedziczyły dzieci Karola: Ignacy, Augustyn, Ludwik i Michał oraz Katarzyna i Marianna. Jako właściciele posesji Topolscy wymienieni zostali w 1810 r. oraz w inwentarzu Białegostoku z 1825 r. Przed 1853 r. doszło do zmiany właściciela działki, którym został nieznany z imienia Adachowski.

Natomiast pomiędzy 1853 a 1859 r. nieruchomość nabył białostocki kupiec Aron Szebszel Gordon. W 1859 r., będąc już posiadaczem tej działki, wykupił od nadwornego radcy Franciszka Maciejewskiego sąsiadującą od zachodu posesję. Aron Szebszel, a następnie jego syn Markus Gordon, posiadali nieruchomość przy Lipowej 28 oraz sąsiednią działkę nr 30, aż do lat 20. XX w. Markus zmarł w 1923 r., a oba pozostałe po nim majątki odziedziczyli jego spadkobiercy. W 1941 r. repertorium ksiąg hipotecznych z obszaru Białegostoku wyliczało aż 20 osób posiadających prawa majątkowe do nieruchomości przy Lipowej 28. Nic dziwnego - dzieci Arona Szebszela i Markusa Gordonów skoligacone były z wieloma ważnymi rodami fabrykanckimi i kupieckimi.

Braki w źródłach archiwalnych nie pozwalają na określenie kolejności powstawania zabudowy posesji Gordonów, nie wiadomo też kiedy zbudowano omawiany dom (w 1953 r. zanotowano, że miało to miejsce w 1901 r., ale trudno tę datę zweryfikować; na pewno dom istniał w 1915 r.). Mapa z 1937 r. ukazuje rozplanowanie budynków tuż przed zniszczeniami wojennymi: od frontu stał murowany piętrowy dom, natomiast wzdłuż wschodniej i zachodniej granicy działki usytuowane były różnego rodzaju murowane, wydłużone obiekty. Zachowany do dziś dom przy Lipowej 16A stał po zachodniej stronie nieruchomości.

Przed 1915 r. pod omawianym adresem działał skład sukna i wełny (sprzedawanej fabrykom) prowadzony przez Markusa Gordona. Spis płatników podatku mieszkaniowego z 1915 r. jako lokatorów frontowego domu przy ul. Lipowej wymienia jedynie członków rodziny Gordonów. Na tej podstawie można wnioskować, że obiekty stojące w tyle posesji - w tym omawiany dziś budynek - były wykorzystywane jedynie w celach gospodarczych przez samego właściciela, np. na skład i biura firmy.

Wiadomo, że skład działał nadal w 1922 r. W 1926 r. firmę prowadził Wiktor vel Wigdor Gordon (ur. w 1867 r.), pełniący w latach 30. XX w. funkcję radnego miejskiego.

Obok należącego do właściciela posesji składu sukna, z zabudowy przy Lipowej 28, korzystały też inne firmy handlowe. W lutym 1922 r. uruchomiono "Dom Handlowo-Przemysłowy «Jan Troskiewicz i spółka». Spółka zdemobilizowanych oficerów - spółka firmowa". Właściciele spółki zamieszkali w domu przy Lipowej 28. Tego samego roku zarejestrowano firmę "Merkury", zajmującą się wyrobem sukna i sprzedażą towarów tekstylnych. Siedzibą przedsiębiorstwa i jednoczesną lokalizacją fabryki włókienniczej był jeden z budynków stojących w tyle posesji. Trzecią dużą firmą był otwarty w 1922 r. "Dom Handlowo-Komisowy «Obrót» Teodor Szmydt, Izrael Chelemer i Judel Bekensztejn - spółka firmowa".

Po zakończeniu II wojny światowej dom od strony ul. Lipowej został przyporządkowany do numeru 32, zaś stojący w tyle budynek otrzymał nr 28a. Według planu zagospodarowania centrum miasta, sporządzonego w 1950 r. w dziale pomiarów Zakładu Osiedli Robotniczych w Warszawie, oba obiekty zostały przeznaczone do rozbiórki. Ostatecznie w czasie odbudowy pierzei ul. Lipowej zlikwidowano jedynie dom mieszkalny Gordonów, pozostawiając stojący w tyle posesji omawiany budynek. Tym sposobem dotrwał do naszych czasów.

Nieruchomości z Twojego regionu