Uczmy w szkole o emocjach

Walentynki, co by nie mówić o pochodzeniu i sensie tego święta , to dzień, w którym wyrażanie uczuć jest niemalże obowiązkiem. Panowie z lekką desperacją, panie spokojniej, zastanawiają się, jak to zrobić wobec ukochanej osoby. Niektórzy tylko wzdychają z żalem, że po walentynkach znowu wielu z nas zapomni o kwiatach, upominkach i słowach miłości.

Niestety, mamy problem z wyrażaniem uczuć - zarówno tych pozytywnych, jak i negatywnych. Dotyczy to i kobiet, i mężczyzn. Wynika to po trosze z wychowania (np. mężczyznom nie przystoi), po trosze z norm społecznych (o tym nie wypada mówić), po trosze z tego, że nikt nas tego nie uczył. Pracując w szkole nieraz prosiłem dzieci o wypisanie emocji i widziałem, jak wiele miało kłopoty ze wskazaniem choćby kilku. Co ciekawe, największe kłopoty mieli chłopcy, a najobszerniejsze listy przygotowywali uczniowie i uczennice osiągający sukcesy w nauce.

Często prowadzę zajęcia z zarządzania emocjami z dorosłymi ludźmi. Rozmawiam na temat uczuć i okazuje się, że także im trudno je nazywać. Kłopot sprawia nawet rozróżnienie co jest myślą, a co emocją. Wszyscy stosują słowo wytrych - zdenerwowanie nie potrafiąc wskazać uczuć, które mogą mieścić się w tym pojęciu.
Kłopoty z nazewnictwem wiążą się z nieumiejętnością rozpoznawania tego, co czujemy lub co czują inni. To może prowadzić do życiowych niepowodzeń. Emocje są bowiem naszym kompasem. Przyjemne wskazują to, do czego warto abyśmy dążyli. Nieprzyjemne ostrzegają nas przed podjęciem decyzji niezgodnych z naszymi interesami. Gdy nie wiemy co czujemy, wówczas zostaje nam kierowanie się np. tym, co wypada robić lub zawsze się robi w danej sytuacji. Stąd już niedaleko do wybierania niezgodnej z naszym "ja" pracy, znajomości, a nawet partnerów życiowych. Nieumiejętność rozpoznawania uczuć innych, wyrażania swoich uczuć bez krzywdzenia siebie lub bliskich, ma wpływ na jakość tworzonych związków.

Problemy z życiem emocjonalnym to nie tylko sprawa niektórych naszych rodaków. Na podobne zjawiska wskazuje się w wielu innych krajach. Wraz z kolejnymi ustaleniami psychologów na temat znaczenia emocji w naszym życiu i niedostatku umiejętności posługiwania się emocjami, pojawiły się postulaty stworzenia specjalnych programów edukacji emocjonalnej. Powstała też idea wprowadzenia edukacji emocjonalnej do szkół. Nie musi to mieć formy oddzielnych zajęć. Mogą być to programy realizowane na zajęciach różnych przedmiotów. Celem takiej edukacji jest pomoc dzieciom w rozpoznawaniu i nazywaniu emocji, uwzględnianiu wynikających z nich sygnałów w dokonywanych wyborach. Uczniowie uczą się, jak powstają emocje, jak można wpływać na ich natężenie, jak radzić sobie z przykrymi emocjami (np. smutkiem, złością) i jak warto je wyrażać w konstruktywny dla siebie i innych sposób. Edukację emocjonalną można prowadzić już w przedszkolu i najmłodszych klasach szkoły podstawowej. To właśnie wtedy dzieci jeszcze nie wiedzą, że "chłopaki nie płaczą", a dziewczynki mają być grzeczne i nie wypada im złościć się.

Dzieci chętnie mówią o tym, co czują. W niektórych białostockich placówkach realizowany jest program Przyjaciele Zippiego, który został stworzony specjalnie dla dzieci 5-8 letnich. Nauczycielki pracując zgodnie z nim uczą dzieci, jak radzić sobie z codziennymi problemami, jak nazywać uczucia, jak o nich rozmawiać oraz jak najlepiej dobierać sposoby radzenia sobie z nimi.

W starszych klasach o emocjach mogą uczyć, jeśli uznają to za istotne, wychowawcy. Poloniści mogą to robić niejako przy okazji omawiania przeżyć bohaterów literackich. W gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, w okresie kiedy młodzi ludzie przeżywają burze emocji, warto, aby nauczyciele byli dobrze przygotowani. Niestety, kolejne pomysły reform oświatowych idą w kierunku manipulowania ilością wiedzy i umiejętności z nią związanych. Rozwój emocjonalny uczniów ma się dokonywać sam. Wielu rodziców jest zaś zbyt zajętych troską o sytuację materialną, aby wspierać, a czasem nawet zauważać swoje latorośle. W tej sytuacji istnieje potrzeba przygotowania nauczycieli pracujących ze starszymi uczniami do prowadzenia edukacji emocjonalnej. Wielu już zaczyna się tym interesować.

Edukacje Mniej Znane to nowy cykl informacyjny, który uruchomiliśmy w ramach naszej akcji "Czytam, więc wiem". Celem jej jest bowiem nie tylko promowanie czytania, ale też dążenia do pogłębienia wiedzy i rozwoju. Założyliśmy, że będziemy poruszać na naszych łamach tematy przydatne dla uczniów, nauczycieli, ale też rodziców.

- W XXI wieku wobec nowych wyzwań, jakie stawia życie, pojawiły się nowe potrzeby edukacyjne - wyjaśnia Artur Brzeziński z Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku, z którym współpracujemy w ramach naszej akcji. - W tym cyklu przedstawię kilka nowych, stosunkowo niedawno wyodrębnionych i nazwanych idei nauczania. Ciągle trwają prace nad zakresem ich celów, treści, a także specyficznymi metodami nauczania.Dziś piszemy o edukacji emocjonalnej. Kolejne teksty natomiast będą dotyczyć między innymi edukacji antydyskryminacyjnej, globalnej, a także edukacji na rzecz równouprawnienia płci. (jsz)