Stara podlaska twierdza skrywa wiele tajemnic. Tunel śmierci do dziś budzi grozę. Twierdza Osowiec to unikat w skali kraju

Już sama nazwa jest ciekawa. Jedni mówią, że wzięła się stąd, że powstała w miejscu odludnym, osowiałym. Inni wiążą nazwę Osowiec z faktem, że w tym miejscu dominował kiedyś las osowy (osikowy).

Twierdzę postanowili tu wybudować w XIX wieku Rosjanie. Miejsce wybrali doskonale. Właśnie tu bagna biebrzańskie zwężają się umożliwiając przeprawę. Budowa fortyfikacji rozpoczęła się w 1882 roku i trwała do roku 1892, kiedy zakończona modernizację.

Zobacz przy okazji: Tajemnicze budowle i miejsca w północno-wschodniej Polsce. W sam raz na klimatyczną jesienną wycieczkę

Twierdza Osowiec składała się z czterech fortów, wśród których najważniejszy był fort I nazwany centralnym. Pełnił on funkcję cytadeli rozumianej jako ostatni punkt obrony. Były to fortyfikacje bardzo nowoczesne jak na swoje czasy. Do dziś imponują rozmiary fortu I. Znajdziemy tu fosy, liczne budynki wojskowe i dwupiętrowe koszary. Wystarczy powiedzieć, że niektóre wycieczki z przewodnikiem po twierdzy mogły trwać nawet 12 godzin.

Pierwszy sprawdzian bojowy czekał Twierdzę Osowiec podczas I wojny światowej. Niemcy wielokrotnie próbowali szturmować fortyfikacje, ale bez powodzenia. W końcu 6 sierpnia 1915 roku użyto gazów bojowych. Olbrzymia chmura chloru zadała Rosjanom druzgocące straty. Niemcy byli pewni, że po ataku chemicznym nie napotkają na żaden opór. Ruszyli na pozycje Rosjan, tam jednak czekała ich niespodzianka.

Niedobitki armii carskiej, żołnierze kaszlący krwią i kawałkami własnych płuc, ruszyli na wroga i przerażeni Niemcy musieli się wycofać. Zdarzenie przeszło do historii jako „Atak umarłych”. Trzeba tu zaznaczyć, że jest opisywane głównie w źródłach rosyjskich i wykorzystywane do wychwalania męstwa żołnierzy rosyjskich.

O „Ataku umarłych” powstało kilka piosenek, ale najgłośniejszą z nich nagrał szwedzki zespół Sabaton, który wcześniej w kilku utworach chwalił męstwo polskich żołnierzy, od husarzy po obrońców Wizny. Trzeba przyznać, że Szwedzi nazwę Osowiec, od której zaczyna się refren utworu „The Attack Of The Dead Men”, wymawiają znakomitą polszczyzną.

Wracając jednak do naszej twierdzy. Rosjanie opuścili ją dopiero 23 sierpnia 1915 roku. Po odzyskaniu prze Polskę niepodległości Osowiec przejęła oczywiście nasza armia. Podczas II Wojny Światowej Twierdza Osowiec nie odegrała istotnej roli. Niemcy woleli ją ominąć i zaatakować Polaków w rejonie Wizny.

Dzięki staraniom Osowieckiego Towarzystwa Fortyfikacyjnego Fort I przez wiele lat był otwarty dla zwiedzających. Po wcześniejszym umówieniu się, można było z przewodnikiem zajrzeć do tajemniczych tuneli, zobaczyć koszary i fosy. Niestety, 1 września 2023 r. Fort I Centralny został zamknięty dla ruchu turystycznego.

Szczególnie pięknie i z humorem opowiadał o Twierdzy Osowiec uczestnikom wycieczek wielki jej znawca i popularyzator - Mirosław Worona, który chętnie dzielił się nie tylko wiedzą militarną, ale też mrocznymi legendami twierdzy. A tych, trzeba przyznać, jest całkiem sporo.

Chyba najlepiej znaną legendą związaną z Twierdzą Osowiec jest ta o tunelu śmierci. W jednym z tuneli fortu miał kiedyś zastrzelić się nieszczęśliwie zakochany żołnierz. Jego wybranką była polska szlachcianka, która jednak odrzuciła jego zaloty, gdyż był Rosjaninem. Sprawa była polityczna, więc sprawnie zamieciono ją pod dywan. Wkrótce po pogrzebie wartownicy zaczęli słyszeć w tuneli tajemnicze szlochy i ciężkie westchnienia.

Rano jeden z oficerów odkrył na ścianie dość zagadkowy napis, wykonany czerwona farbą.

- Chryste, daj wieczny odpoczynek duszy sługi Twego wraz ze Twymi, tam gdzie nie ma chorób ani trosk, ani smutku, lecz niekończące się życie – cytuje tłumaczenie w swojej książce „Twierdza Osowiec” Mirosław Worona.

Autora napisu nigdy nie odnaleziono.

Zobacz także: Osowiec, Goniądz i rozlewiska Biebrzy to magiczne miejsca na Podlasiu. Tak wyglądają skarby Biebrzańskiego Parku Narodowego wczesną wiosną

Twierdza Osowiec to także jedno z największych zimowisk nietoperzy, latem hibernuje tu osiem, a zimą czternaście gatunków. W fosach twierdzy z kolei doskonale czują się bobry.

Obecnie zwiedzanie Fortu Centralnego jest niemożliwe. 01 września 2023 r. został zamknięty dla ruchu turystycznego. Skromną rekompensatą może być spacer po leśnej ścieżce wokół Fortu IV, ale trzeba przyznać, że znajdziemy tu tylko ruiny a i trasa nie jest dla wszystkich, bo jej długość wynosi aż 4.6 km.