Mihály Zichy. Puszcza Białowieska w malarstwie.

Mihaly Zichy kilka razy odwiedził Puszczę Białowieską oraz Spałę (woj. łódzkie).

Po pobytach tych pozostawił ślad w swojej twórczości. W Białowieży gościł na pewno w 1860 i 1897 roku. Niewykluczone też, że towarzyszył carowi Aleksandrowi III w 1894 roku podczas jego pierwszego i ostatniego zarazem polowania w białowieskich lasach.

Mihály Zichy wywodził się ze znanego od XIII wieku na Węgrzech szlacheckiego rodu, który w XVIII wieku podniesiony został do godności książęcej. Artysta urodził się 15 października 1827 roku w rodowym majątku w miejscowości Zala.

Po ukończeniu gimnazjum w Veszprémie, podjął studia prawnicze w Peszcie. Później uczył się rysunku i malarstwa u włoskiego artysty Jacopo Marastoni. Następnie studiował w Akademii Sztuk w Wiedniu. W latach 1844-1846 zaczął wystawiać swoje prace w Wiedniu.

W styczniu 1848 roku Zichy został nauczycielem rysunku i malarstwa wielkiej księżnej Katarzyny Michajłowny w Sankt-Petersburgu. Dawał też lekcje petersburskim arystokratom.

Ówczesny car Mikołaj I zamówił u Mihálya Zichego rysunki ilustrujące przebieg działań wojennych podczas kampanii węgierskiej 1848/1849. Później Zichy otrzymał kolejne zamówienie na album rysunków z życia Sankt-Petersburga.

Mihály Zichy na dworze cara

Po roku pobytu na dworze carskim Mihály Zichy porzucił go na znak protestu przeciwko zduszeniu przez Rosję wyzwoleńczej walki Węgier z Habsburgami.

Nadal jednak pozostawał w Sankt-Petersburgu, wykonując rysunki na sprzedaż oraz retuszując portrety ważnych osobistości, wykonanych techniką światłodruku. W tym czasie się ożenił. Wykonywane zajęcia dawały jednak Zichemu niewiele pieniędzy i rodzina artysty cierpiała niedostatek.

Po dwóch latach Mihály Zichy wrócił na dwór carski. W 1853 roku wykonał cztery rysunki do słynnej epopei staroruskiej z końca XII wieku "Słowo o pułku Igora", a w trzy lata później serię akwarel z koronacji nowego władcy Rosji, Aleksandra II.

Petersburska Akademia Sztuk przyjęła go w poczet swych członków.

W 1859 roku car Aleksander II nadał Mihály Zichemu tytuł nadwornego malarza, wiążąc go jednocześnie z Imperatorskim Ermitażem. Stanowisko to Zichy piastował do 1873 roku.

W tym czasie wykonał około 500 rysunków przedstawiających różne wydarzenia z życia dworu, sceny z imperatorskich polowań, karykatury osób zbliżonych do dworu itp.

Polowanie w Puszczy Białowieskiej

Mihály Zichy towarzyszył carowi we wszystkich jego podróżach po kraju i na polowaniach.

Był też uczestnikiem pierwszego carskiego polowania w Puszczy Białowieskiej w 1860 roku. Malarz wykonał wówczas sporo interesujących rysunków i akwarel, z których dziewięć trafiło do ekskluzywnego albumu pt. "Ochota w Biełowieżskoj Puszcze", poświęconego temu polowaniu.

Album ukazał się w 1862 roku, w niewielkim nakładzie, w dwóch językach (rosyjskim i francuskim). Był przeznaczony dla uczestników polowania. Na akwarelach i rysunkach Zichy przedstawił: cara Aleksandra II sadzącego pamiątkowe drzewko w Zwierzyńcu, przybycie monarchy do Białowieży, upolowaną zwierzynę, wilki atakujące żubry, walkę żubrów, scenę z dawnego polowania na żubry, obelisk z 1752 roku, Aleksandra II na stanowisku strzeleckim oraz projekt pomnika żubra na pamiątkę tego polowania, który w 1862 roku został wystawiony w Zwierzyńcu.

Popularność i prześladowania

Okres 1860-1880 należy uznać za najbardziej twórczy w życiu Mihálya Zichego.

Artysta cieszył się wówczas największą popularnością wśród petersburżan. Jego akwarele i rysunki sprzedawane były w dużej ilości. W 1869 roku odbyła się duża wystawa prac Zichego.

Despotyczna atmosfera panująca na carskim dworze oraz prześladowanie czołowych przedstawicieli rosyjskiej inteligencji, skłoniły Mihály Zichego do opuszczenia dworu wraz z rodziną w 1874 roku.

Malarz wyjechał do Paryża, jednakże w 1880 roku wrócił do Rosji. Tak jak poprzednio pełnił rolę rysownika-kronikarza różnych ceremonii, teatralnych przedstawień, parad wojskowych, życia koszarowego, polowań, zabaw i innych zdarzeń na dworze carskim. W marcu 1881 roku car Aleksander II zmarł, na tronie zasiadł Aleksander III.

Przedostatni władca Rosji był wielkim wielbicielem twórczości Mihály Zichego. Kolekcjonował jego prace.

Towarzysz carów

W 1894 roku na tronie rosyjskim zasiadł Mikołaj II.

M. Zichy towarzyszył mu w podróżach i na polowaniach. W 1897 roku był na polowaniu w Puszczy Białowieskiej oraz w Spale. Wykonał wówczas szereg akwarel.

W kremlowskim Muzeum w Moskwie przechowywany jest album składający się z 25 akwarel, oprawiony w skórę żółtego koloru, zatytułowany "Ochota impieratora Nikołaja II w Biełowieże i Spali 28 awgusta, 18 sientjabrja 1897 goda". O detalach tego jesiennego polowania opowiadają komentarze do akwarel, podane w językach: rosyjskim, niemieckim i francuskim. Na Kremlu ponoć zachowały się jeszcze dwa inne albumiki Zichego poświęcone polowaniom w Puszczy Białowieskiej i Spale.

W 1898 roku Mihály Zichy uhonorowany został tytułem członka Rosyjskiej Akademii Sztuk.

W 1903 roku ukazało się monumentalne dzieło Gieorgija Karcowa pt. "Biełowieżskaja Puszcza". Wykorzystano w nim m.in. pięć akwarel Zichego, które wcześniej ozdobiły album "Ochota w Biełowieżskoj Puszcze". Z obu tych pozycji książkowych po ponad stu latach "skrojono" luksusowy album pt. "Ochota w Biełowieżskoj Puszcze", z akwarelami i rysunkami M. Zichego. Wydano go w Moskwie w 2005 roku.

Mihály Zichy był ilustratorem licznych powieści m.in. pisarzy rosyjskich i węgierskich. Gruzini po zilustrowaniu przez Zichego ich eposu narodowego "Witeź w tygrysiej skórze", okrzyknęli twórcę swym malarzem narodowym.

Wiele prac Zichego tętni humorem i dowcipem. Malarz był doskonałym karykaturzystą. Wyróżniał się ciekawą wyobraźnią i fantazją. Stworzył też bardzo śmiały cykl rysunków erotycznych i zilustrował scenami z polowania cara Aleksandra II karty do gry.

Mihály Zichy zmarł w Sankt-Petersburgu w lutym 1906 roku. Został pochowany na cmentarzu w Łachcie, później rodzina przeniosła jego prochy na cmentarz Kerepesi w Budapeszcie. W rodzinnym Zale utworzone zostało muzeum Mihály Zichego.