Anna Cieplak – Lata powyżej zera

Kolekcjonerzy pierwszych zdań będą zachwyceni. „Tego dnia, gdy samolot celnie wbił się w dwie wieże World Trade Center, wznosząc puchate chmury białoszarego dymu, postanowiłam, że nie będę już dłużej słuchała Ich Troje” rozpoczyna „Lata powyżej zera” Anna Cieplak. To nic, że tak naprawdę samolot wbił się w jedną z wież – zdanie przypomina, iż były to ostatnie czasy, kiedy muzyka coś znaczyła. Zaraz potem będzie wspomnienie samobójstwa Magika, kult Paktofoniki, zakup kasety Slums Attack z Rychem „Peją” Andrzejewskim w roli lidera.

No właśnie – kasety. Anna Cieplak swoją bohaterką uczyniła córkę fryzjerki i pracującego, zdaje się na czarno, budowlańca i fana Kultu. W domu jest komputer, ale Anita Szymborska – owa główna bohaterka - nie ma jeszcze odtwarzacza CD. Na początku XXI wieku w jej domu po prostu nie jest za bogato. Z jednej strony obydwoje rodziców są namiętnymi palaczami, ojciec popołudnia spędza przy piwie, z drugiej – nie stać ich na opłacenie lekcji gry córki na gitarze. I nie stać na wiele innych przyjemności. To nie jest Polska z kolorowych komedii romantycznych, to Zagłębie Dąbrowskie, a konkretnie Będzin, i zagłębie biedy. Tu film „Blokersi” z życiowymi kwestami wspomnianego Peji jest bardziej prawdziwy niż w kinach wielkich aglomeracji.

Szymborska przechodzi rozliczne przemiany – psychiczne i fizyczne, Zmienia muzykę, swój wygląd, od fascynacji Kościołem katolickim przechodzi do obojętności. Próbuje alkoholu, pali papierosy, gdzieś w tle pojawiają się eksperymenty z marihuaną. Ciągle w jej życiu ważna jest muzyka. Trafia nawet do składu alternatywnego zespołu rockowego, co będzie miało pewne konsekwencje natury obyczajowej. Anna Cieplak świetnie portretuje rozterki nastolatki, jej próby dostosowania się do środowiska osiedla, imprezy na klatce, później przejście do elitarnego liceum, zmianę otoczenia. Najlepsza koleżanka z podwórka zachodzi w ciążę z żonatym nauczycielem, w tym czasie Anita Szymborska dogląda staruszek w hospicjum. Z własnej woli. Bo świat tworzony przez autorkę jest smutny, ale nie czarno-biały.

Anna Cieplak delikatnie porusza problem seksualności swojej bohaterki. Od niewinnego zauroczenia ministrantem, po pierwsze pocałunki, wyznaczanie granic, po brutalne wymuszenie współżycia przez starszego kolegę, zaleczonego narkomana. Po wyjeździe na zmywak do Szkocji przypadkowy seks nie robi już na niej żadnego wrażenia. Otwarte zakończenie powieści, odwołujące się do najbardziej dramatycznej kompozycji Kalibra 44 pozwala mieć nadzieję, że ciąg dalszy nastąpi.

Nawet jeśli tak się nie stanie - „Lata powyżej zera” oprócz opisu dorastania zakochanej w muzyce dziewczyny, pełnej pasji, ograniczonej warunkami bytowania, jest udanym portretem pierwszej dekady XXI wieku w Polsce. Napisaną prostym stylem, z licznymi odwołaniami do polskiej popkultury tamtych lat. Czy spodoba się dzisiejszym 30-latkom?

Katarzyna Bonda na Targach Książki w Białymstoku