CLZ. Fotopowroty. Wystawa powarsztatowa warsztatów historyczno-fotograficznych (zdjęcia)

Taki pomysł powstał w Centrum im. Ludwika Zamenhofa.

Wykorzystując zbiory i opowieści białostoczan dotyczące przeszłości miasta, przekazywali młodym uczestnikom warsztatów wiedzę zarówno o Białymstoku, jak i dawnej fotografii. Efektem jest wystawa „Fotopowroty”. Podzielona na dekady XX wieku, z sprytnie przemieszanymi zdjęciami sprzed lat i wykonanymi przed kilkoma tygodniami, ale w technice zbliżonej do powstawania oryginałów. Obok fotografii, tablety wyświetlają zdjęcia ofiarodawców starych fotografii, czy och opowieści zarejestrowane w Mediatece CLZ, archiwum historii mówionej.

To siostry mojej mamy, ciocia Jadzia i ciocia Marysia - cieszy się Danuta Roszkiewicz. I wskazuje na grupę roześmianych kobiet skupionych wokół motocykla z koszem. Zdjęcie pochodzi z lat 30. XX wieku, zostało wykonane na ulicy Kilińskiego.

Stanisław Koc wcześniej nagrał swoje wspomnienia w Mediatece CLZ. - Zaczynałem pracę w „Uchwytach” jako frezer, przenieśli mnie na szlifierza, byłem 10 lat ustawiaczem maszyn, a później ślusarzem w brygadzie remontowej – rozpoczyna opowieść. - To była najcięższa robota. Pan Koc pracował w „Uchwytach od 1962 roku do 2001 roku. - Zakład często pracował na trzy zmiany, w zależności od potrzeb – wspomina. - W sierpniu 1980 roku byłem na urlopie. Bo zdjęcia z „Uchwytów” na wystawie „Fotopowroty” mają też opowiadać o narodzinach „Solidarności” w Białymstoku. - Pod koniec sierpnia byłem na urlopie, wszyscy strajkowaliśmy – mówi Koc. - Kiedy wprowadzili stan wojenny, to było duże zaskoczenie, szok. Po 10. latach wróciliśmy do punktu wyjścia. Nikt nie mówił o kosztach.

Na wystawie można zobaczyć Białystok na czarno-białych fotografiach i młodzież podczas warsztatów – już w kolorze, w roku 2019. - Zmiany są po prostu nie do opowiedzenia - ocenia Koc. - Kiedy zaczynałem pracę, w otoczeniu „Uchwytów” były ogródki, domki jednorodzinne, potem zaczęły się pojawiać bloki i mieszkańcy zaczęli narzekać na uciążliwości wynikające z pracy zakładu. Kiedy piec odlewni był wygaszany, iskry fruwały po osiedlu. Pół życia człowiek tam przeżył, a teraz już nic nie zostało. I wskazuje na zdjęcie, na którym uwieczniono główny budynek „Uchwytów”. Wygląda jak typowy przykład socjalistycznego klasycyzmu. - To był biurowiec techniczny, pod częścią były schrony – zdradza Koc. - Słyszałem taką legendę, że pod całymi „Uchwytami” były schrony, ale to bujda.

- Kiedy przyszliśmy tutaj, nie wiedziałem, że kiedyś była tu fabryka „Uchwyty”, byłem pierwszy raz w życiu - mówi Grzegorz Drozdowski. 12-letni uczeń ze Szkoły Podstawowej nr 8 poznawał historię Białegostoku z ust Joanny Radziszewskiej. - Zawsze jest ciekawiej, kiedy ktoś opowiada niż przeczyta się w książce.

Podczas pięciu spotkań, będących zarazem plenerami fotograficznymi w przestrzeni miasta, uczestnicy poznawali historię Białegostoku i jego mieszkańców od roku 1918 do 1989. Aparatami z omawianego okresu, inspirując się archiwalnymi fotografiami i wspomnieniami mieszkańców, wykonali zdjęcia miasta. Takiego, jakie widzą i tego, co ich w nim zainteresowało.

- Kiedy kogoś z uczestników warsztatów zainteresował jakiś temat, zauważył coś ciekawego, prosił o aparat i robił zdjęcie. Później wspólnie wywoływali zdjęcia.

- Zaskoczyło mnie, że tyle młodych osób miało naprawdę dużą wiedzę historyczną – mówi Piotr Łukaszuk, który zajmował się aparatami i nauką fotografowania i wywoływania filmów.

Wystawę można oglądać do 15 września.

Uczestnicy warsztatów: Jan Bancewicz, Konrad Bondarewicz, Grzegorz Drozdowski, Daniel Evko, Aleksandra Jackowska, Krzysztof Nadulicz, Tomasz Nadulicz, Marta Pogorzały, Maria Siemionow, Julia Szargiej, Inga Wojtulewicz i Gabriela Zalewska.

Archiwalne fotografie pochodzę ze zbiorów Tadeusza Chańko, Danuty Dawdo, Donaty Ejsymont, Lecha Jerzego Gawałkiewicza, Iwonny Gołdyn, Eugenii Kalinowskiej, Mirona Mirosława Łukjaniuka, Mieczysława Marczaka, Ewy Pawłowskiej, Jana Zygmunta Pragi, Danuty Roszkiewicz, Waldemara Szlisermana, Ireny Szotko, Aliny Sztachelskiej-Kokoczki i Andrzeja Trzcińskiego.

Wykorzystano przekazane Mediatece CLZ – archiwum historii mówionej relacje Danuty Dawdo, Lecha Jerzego Gawałkiewicza, Danuty Huzarskiej, Jana Jagodzika, Stanisława Koca, Jerzego Koszewskiego, Kazimierza Mariana Krassowskiego, Jana Tadeusza Pietruskiego, Alicji Wołczaskiej, Piotra Wróblewskiego i Krystyny Zawadzkiej.

Prowadzący warsztaty historyczno-fotograficzne: Piotr Łukaszuk i Joanna Radziszewska.

Prowadzący warsztaty aranżacji wystawy: Magdalena Płońska i Magdalena Urbańska.

Szczegółowy opis poszczególnych warsztatów

Lata 1918-1939 – trudne początki niepodległości i budowa II Rzeczpospolitej
Spacer obejmujący okres międzywojenny w Białymstoku. Omówiony zostanie proces dochodzenia Białegostoku do wolności – najpierw na kilka dni w listopadzie 1918, następnie trwale w lutym 1919, po czym nadejście okupacji bolszewickiej w czasie wojny 1920 roku oraz rozbudowa miasta w tych latach. Tematem spaceru będą również mieszkańcy miasta z tego okresu – kim byli, jak wyglądało ich życie.

Fotografie będą wykonywane aparatem firmy Glunz – format 10x15 (pochodzi najprawdopodobniej z 1924 roku) – film formatu 10x15cm naświetlamy w pojedynczych kasetach; odbitki na papierze otrzymamy w technice stykowej (bez użycia powiększalnika).

Lata 1939-1945 – II wojna światowa w Białymstoku
II wojna światowa to oddzielny, niezwykle ważny, rozdział w historii. Podczas spaceru omówione zostaną takie wydarzenia, jak: zbiórka harcerska z okazji odzyskania niepodległości 11 listopada 1939 roku (zakończona aresztowaniem uczestników przez NKWD), spalenie Wielkiej Synagogi przez wojska niemieckie, wywózki na Syberię, powstanie getta w Białymstoku oraz czynny opór przeciwko okupantowi niemieckiemu.

Fotografie będą wykonywane aparatem Zeiss Ikon – model Ikonta 520 (produkowany w latach 1932-1937) format 4,5x6, umożliwia naświetlenie na filmie zwojowym (typ 120) 16 klatek; odbitki na papierze otrzymamy przy wykorzystaniu powiększalnika.

Lata 1945-1959 – Ustanawianie władzy komunistycznej i odbudowa Polski po wojnie
Lata powojenne to trudny czas dla Białegostoku – zniszczenia miasta porównywalne z Warszawą, problemy z zaopatrzeniem. Miasto się odbudowywało, powstawał przemysł, uczelnie, zakłady usługowe i sklepy. Z drugiej strony rozpoczęły się represje ze strony ówczesnej władzy – propaganda, aresztowania. Wydarzenia, jakie zostaną omówione podczas spaceru to m.in. powstanie Akademii Medycznej, budowa gmachu Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, kontynuacja budowy kościoła pw. Świętego Rocha – pomnika wdzięczności za odzyskanie niepodległości w 1918 r. i zwycięskiej bitwy z bolszewikami, powstanie pierwszego samoobsługowego sklepu w Polce, a także budowa osiedla robotniczego i wielu gmachów użyteczności publicznej.

Fotografie będą wykonywane aparatem typu box Agfa Synchro (produkowany w latach 1951-1957) format 6x9, umożliwia naświetlenie na filmie zwojowym (typ 120) 8 klatek; odbitki na papierze otrzymamy przy wykorzystaniu powiększalnika.

Lata 1960-1979 – okres Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej – czasy pełne sprzeczności
W wielu wspomnieniach ambiwalentne czasy – rozwój życia towarzyskiego, prywatki, wycieczki zakładowe połączone z brakami w zaopatrzeniu, ciągłą propagandą oraz pierwszymi strajkami. Podczas spaceru omówione zostaną m.in. obchody 1 Maja, Dożynki Centralne w Białystoku w 1973 roku, wydarzenia marca 1968, rok 1966 – czas uczczenia 1000-lecia chrztu Polski oraz związana z obchodami budowa osiedla 1000-lecia Państwa Polskiego w Białymstoku.

Fotografie będą wykonywane aparatem Start 66 (produkowany w latach 1967-1970) format 6x6, umożliwia naświetlenie na filmie zwojowym (typ 120) 12 klatek; odbitki na papierze otrzymamy przy wykorzystaniu powiększalnika.

Lata 1980-1989 – strajki, początki Solidarności, upadek komunizmu
Ten okres to przede wszystkim stan wojenny oraz strajki w zakładach pracy. Podczas spaceru opowiemy o tych wydarzeniach z perspektywy białostoczan. Lata 80. to rozbudowa osiedli z wielkiej płyty, napływ ludności do Białegostoku, ale także tragiczna śmierć ks. Jerzego Popiełuszki, sekcja jego zwłok w Białymstoku i związana z tym manifestacja. To także czas pierwszych wolnych wyborów w Polsce po II wojnie światowej.

Fotografie będą wykonywane aparatem Fed 5c (produkowany w latach 1977-1990), umożliwia naświetlenie na filmie małoobrazkowym (typ 135) 36 klatek, odbitki na papierze otrzymamy przy wykorzystaniu powiększalnika.