Kino Pokój stoi na gruzach przedwojennych kin

Choć kino nie funkcjonuje tu już od wielu lat - zastąpione przez chińskie centrum handlowe - to białostoczanie doskonale je pamiętają, a kamienica przy Lipowej 14 jest nadal z nim utożsamiana. Budynek z kinem oddano do użytku w 1952 r. Jego nazwa nawiązywała do propagowanej w tym czasie przez Związek Radziecki idei pokoju przeciwstawianej agresywnej i ekspansywnej polityce imperialnych Stanów Zjednoczonych Ameryki.

Czytelnik może zapytać, skąd dziś moje zainteresowanie powojennym kinem i jego siedzibą, skoro dotychczas omawiałem budynki powstałe przed 1939 r. i ocalałe do dnia dzisiejszego? Odpowiedź jest prosta. Kino "Pokój" nie powstało w przypadkowym miejscu. Stanęło tam, gdzie przed wojną przez blisko 30 lat działało najpierw kino "Modern", a później krótko "Pan". Stąd nie sam budynek, ale fakt "kinowej" ciągłości miejsca jest powodem naszej dzisiejszej wędrówki w przeszłość. Przed 1939 r. kina te mieściły się w budynkach stojących na posesji przy ul. Lipowej 20. Jej historia związana jest z rodem Wajnrachów. Przed 1825 r. nabyli oni pierwszą z posesji przy ówczesnej ul. Nowolipie, rozpoczynającej się za bramą choroską.
W tym czasie na działce stał murowany parterowy dom wzniesiony na początku XIX w. Protoplasta rodu, Mejer Wajnrach, odnotowany został jako posiadacz omawianej działki po raz pierwszy w 1825 r. Potomkowie Mejera pozostali jej właścicielami aż do II wojny światowej.

W 1909 r., w parterowym murowanym domu Lejby Wajnracha (spadkobiercy Mejera), wspólnicy Chaim Gurwicz i Josel Herman zorganizowali nowe kino pod nazwą "Modern". Odpowiednie pozwolenia na adaptację lokalu uzyskali w wydziale budowlanym urzędu gubernialnego grodzieńskiego, gdzie zachowały się projekty architektoniczne planowanych przekształceń. Najwidoczniej X Muza tak bardzo zachwyciła białostoczan, że "Modern" szybko przestał wystarczyć. Już w 1910 r. Gurwicz i Herman założyli kolejne kino w sąsiednim domu Chaima Zakhejma (później ul. Lipowa 18 i kino "Polonia").
Kino "Modern" funkcjonowało w budynku przy Lipowej 20 do 1937 r. Znaczny kryzys finansowy kina "Modern" nastąpił w 1927 r., gdy władze miasta nałożyły na wszystkie białostockie kinematografy wysoki podatek widowiskowy od sprzedawanych biletów. Kino zostało zamknięte do odwołania.
Zapewne w związku z tą sytuacją 4 maja 1927 r. zawiązała się nowa spółka zarządzająca kinem, tworzona przez Froima Winograda, Wolfa Kalmera i Temę Awneta. Tego roku przeprowadzono generalną modernizację kina - wymieniono fotele, powiększono scenę, wykonano nową kurtynę "w stylu modernistycznym z wizerunkiem nie wiedzieć czy ptaka czy zwierzęcia".

"Modern" działał jeszcze przez kolejną dekadę, ale nie wytrzymał konkurencji nowego kina "Świat". W prasie rozpisywano się o gigantycznych długach pozostawionych przez dotychczasową spółkę. Z plajty skorzystał właściciel największego białostockiego kina "Apollo", Lejb Wajnsztadt, wchodząc w spółkę z Frombergiem, posiadaczem kinematografów w Grodnie.
Połączenie kapitałów przyniosło miastu nowy przybytek X Muzy, wzniesiony na przełomie 1937 i 1938 r. na gruzach historycznego domu Wajnrachów przy ul. Lipowej 20. Projektantem był urodzony w 1905 r. w Białymstoku architekt Aleksander Pines. Pod koniec 1937 r. na jednej ze szpalt "Famy" pisano: "budynek o liniach prostych ukształtowanych w nowoczesnych bryłach. Lekkie, smukłe kolumny z frontu i estetyczne podcienie nadają całemu gmachowi potężną architektoniczną całość". Podkreślano nowoczesność rozwiązań technicznych - nawiewy i wentylacja (a w zasadzie klimatyzacja), oświetlenie, odcięcie widowni od kinematografu za pomocą betonowej ściany, urządzenia przeciwpożarowe itd. Bryła budynku i wewnętrzna funkcjonalność były istnym powiewem architektonicznej świeżości przy ówczesnej ul. Lipowej.

Nowe "Kino Pan" uruchomiono z pompą 12 lutego 1938 r. Od października tego roku zarząd kina przyjęła spółka warszawskich przedsiębiorców Feliksa Sommera i Henryka Modrzewieckiego. Żywot "Kina Pan" był jednak krótki i zakończył się we wrześniu 1939 r. Budynek zaprojektowany przez Pinesa zniszczyli w 1944 r. Niemcy. Po "Panie" zostało tylko historyczne zdjęcie opublikowane w książce "Białystok nie tylko kulturalny".

Resztki modernistycznego budynku przetrwały jeszcze przez kilka lat po wojnie. W 1950 r. zatwierdzono projekt gmachu delegatury Państwowego Przedsiębiorstwa "Film Polski" w Białymstoku przy ówczesnej ul. Stalina. Po zrealizowaniu inwestycji od 1952 r. funkcjonowało w nim właśnie kino "Pokój".

Nieruchomości z Twojego regionu