Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Strach przed Unią Europejską?

Radosław Oryszczyszyn
Już po trzech latach od wstąpienia 75 proc. badanych wyraziło pogląd, iż przystąpienie Polski do UE wpłynęło korzystnie na funkcjonowanie gospodarstw indywidualnych w Polsce.
Już po trzech latach od wstąpienia 75 proc. badanych wyraziło pogląd, iż przystąpienie Polski do UE wpłynęło korzystnie na funkcjonowanie gospodarstw indywidualnych w Polsce. Fot. europa.eu
Niezależnie od tego, czy Unia Europejska nam się podoba, czy nie, pozostajemy jako naród, jako mieszkańcy województwa i jako poszczególni obywatele żywymi składnikami tej wspólnoty, posiadającymi w związku z tym faktem pewne prawa i obowiązki, pewne korzyści i zobowiązania, a przede wszystkim - takie same dla każdego obywatela możliwości decydowania o jej losie i kierunku rozwoju.

Minęło pięć lat od chwili, gdy Polska stała się członkiem Unii Europejskiej. To, co dzisiaj wydaje się oczywistością i powszechnie akceptowanym faktem, jeszcze kilka lat temu było przedmiotem gorącej ogólnonarodowej debaty. Na początku czerwca 2003 roku, kiedy oddawaliśmy głosy w ogólnokrajowym referendum w tej sprawie, zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy naszej akcesji nie byli pewni wyników głosowania. Ostatecznie zagłosowaliśmy za wejściem naszego kraju do Unii Europejskiej. "Tak" odpowiedziało 77 proc. wyborców, "nie" - 23 proc.

Kiedy cofniemy się w czasie do lat 2001-2003, do momentu, kiedy w referendum podejmowaliśmy tę jakże ważną decyzję, kiedy odkurzymy doniesienia prasowe z tamtych czasów, możemy z pewnym zaskoczeniem odkryć, iż jako społeczeństwo nie byliśmy wówczas tak jednomyślni, jak teraz. Niektóre ośrodki badawcze (jak na przykład Ośrodek Badań Wyborczych) "na pięć minut" przed referendum prognozowały minimalną przewagę eurosceptyków, ostateczne rozstrzygnięcie uzależniając od trudnej do przewidzenia, bo uzależnionej od wielu czynników frekwencji.

Zachód na "nie", Wschód na "tak"

Mieszkańcy województwa podlaskiego byli w tej sprawie - podobnie jak wszyscy Polacy - bardzo podzieleni. W referendum unijnym w gminach Kulesze Kościelne oraz Kołaki Kościelne sprzeciw wobec akcesji osiągnął prawie osiemdziesiąt procent ogółu głosujących. Powiat wysokomazowiecki był drugim pod względem "eurosceptycyzmu" powiatem w Polsce (po powiecie janowskim na Lubelszczyźnie), zaś powiat łomżyński - piątym. Z drugiej strony, w gminach Gródek i Hajnówka odsetek popierających wejście Polski do Unii Europejskiej wyniósł ponad 80 proc.

Jakże złożona i pełna paradoksów jet rzeczywistość województwa podlaskiego! To, że mocno katolicka i drobnoszlachecka wieś wschodniego Mazowsza i ziemi wysokomazowieckiej zagłosuje przeciwko Unii, nie było trudne do przewidzenia. Bardziej interesujący jest fakt, iż bezpośrednio po trzech największych miastach naszego województwa: Białymstoku, Łomży i Suwałkach, największy entuzjazm wobec wejścia do Unii zanotowano w powiecie hajnowskim, zamieszkałym w ponad 70 proc. przez ludność prawosławną i - podobnie jak zachodnie powiaty województwa - utrzymującą się głównie z rolnictwa, ale również eksploatacji terenów Puszczy Białowieskiej nieobjętych ochroną.

Tutaj krótka dygresja: jak pokazało ostatnie pięć lat Polski w Unii Europejskiej, okazało się, że ci mieszkańcy naszego województwa, którzy byli najbardziej niechętni Unii, skorzystali na naszym wejściu o wiele bardziej niż najwięksi podlascy euroentuzjaści. Samorządy lokalne okolic Puszczy Białowieskiej, w tym prounijni hajnowianie, z trudem opierają się dzisiaj dążeniom ekologów wspieranych przez instytucje unijne, chcącym objąć ścisłą ochroną cały obszar puszczy.

Mieszkańcy powiatu augustowskiego, w referendum jedni z najbardziej proeuropejskich w województwie, już trzy lata po głosowaniu prawdopodobnie żałowali swoich decyzji, krytykując stanowisko Komisji Europejskiej w sprawie obwodnicy Augustowa i pomstując przeciwko unijnemu programowi Natura 2000, uniemożliwiającemu poprowadzenie obwodnicy nad doliną Rospudy.

Pragnienie dopłat zwycięża strach

Po analizie wyników referendum, jak i szeregu sondaży przeprowadzanych przed 2004 rokiem widać wyraźnie, iż najbardziej eurosceptycznymi grupami społecznymi, obawiającymi się negatywnych konsekwencji naszego członkostwa w Unii Europejskiej, byli mieszkańcy Polski Wschodniej, zaś w szczególności mieszkańcy wsi. Rolnicy byli jedyną grupą społeczno-zawodową, w której sprzeciw wobec akcesji przekraczał w niektórych momentach 40 proc.

Strach polskiej wsi przed Unią Europejską był zręcznie wykorzystany przez niektórych polityków i partie polityczne, które właśnie w momencie decydowania o przystąpieniu do Unii uzyskiwały w sondażach i przy urnach wyborczych najlepsze wyniki w swojej historii, szermując przy każdej możliwej okazji złowrogimi przestrogami o strasznym losie polskiej wsi w Unii Europejskiej. Aby sprawiedliwości stało się zadość, zaznaczmy, że strachem jako narzędziem anty-unijnej propagandy posługiwały się też inne siły interesu, którym, z różnych powodów, Polska w Unii Europejskiej była nie w smak.

Mówiono, że w ciągu kilku lat Polska ziemia zostanie wykupiona przez Niemców, polskie dzieci będą wychowywane przez pary homoseksualne, staniemy się rezerwuarem taniej siły roboczej, wzrośnie bezrobocie, tania żywność z Zachodu zaleje nasz rynek, a nasze produkty nie znajdą rynków zbytu i tak dalej, i tak dalej…

Wsi spokojna, wsi unijna

Mieszkańcy wsi, jak już wspomniałem, najbardziej eurosceptyczna grupa społeczna w Polsce, najszybciej zmienili swój stosunek do Unii Europejskiej. Stało się tak przede wszystkim z tej prostej przyczyny, iż rolnicy jako pierwsi odczuli korzyści związane z akcesją. Obawy przed zalaniem naszego rynku importowaną żywnością z zagranicy okazały się bezzasadne: po pierwszym roku naszego członkostwa w UE saldo polskiego handlu produktami rolno-spożywczym wzrosło z 187 mln euro w 2003 roku do 620 mln euro w roku 2004.

Obecnie saldo to wynosi 2,3 mld euro, między innymi dlatego, że wraz z przystąpieniem do Unii przed producentami polskiej żywności otworzył się potężny rynek około 500 mln potencjalnych nabywców. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej obliczył, że od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej dochód polskich rolników uległ podwojeniu.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa informuje, iż do dziś z unijnego budżetu przelano na konta rolników w Polsce 44,4 mld złotych. Pomimo obaw polscy rolnicy sprawnie radzą sobie z biurokratycznymi barierami w staraniu się o dopłaty bezpośrednie. Najwyraźniej więc, nawiązując do aforyzmu Mateo Alemana, pragnienie dopłat zwyciężyło strach przed Unią.

Już po trzech latach od wstąpienia 75 proc. badanych wyraziło pogląd, iż przystąpienie Polski do UE wpłynęło korzystnie na funkcjonowanie gospodarstw indywidualnych w Polsce. Widać to również w sondażach poparcia dla członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Z grupy najbardziej eurosceptycznej stali się mieszkańcy wsi zdecydowanymi zwolennikami naszego uczestnictwa w europejskiej wspólnocie.

Obecnie około 80 proc. mieszkańców terenów wiejskich jest zadowolonych z członkostwa naszego kraju w Unii Europejskiej. Tłumacząc tę metamorfozę, niektórzy socjologowie, jak Elżbieta Skotnicka-Illasiewicz z Collegium Civitas, mówią wręcz o cywilizacyjnym awansie polskiej wsi w ostatnich pięciu latach.

Podlaskie - eurośredniakiem

Sześć lat po referendum i pięć po akcesji sytuacja zmieniła się więc diametralnie, a dawne pęknięcia, rozbieżności i kontrowersje odeszły w niepamięć. Według opublikowanych niedawno przez "Rzeczpospolitą" badań przeprowadzonych przez GFK Polonia w dniach 24-26 kwietnia tylko 14 proc. Polaków jest niezadowolonych z członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Przeciwnego zdania jest aż 77 proc. badanych.

Województwo podlaskie nie wyróżnia się pod tym względem znacząco. Nie ma zresztą powodów, dla których miałoby się tak dziać. Co prawda, choć pod względem łącznej wartości dotacji z UE plasujemy się na 4. miejscu od końca, przed Świętokrzyskim, Lubuskim i Opolskim, to wartość dotacji przypadająca na głowę mieszkańca sytuuje nas w gronie średniaków. Każdy z mieszkańców podlaskiego otrzymał do tej pory z unijnych dotacji średnio około 1600 złotych na głowę, podczas gdy średnia ogólnopolska to ponad 2 tys złotych per capita. Oczywiście przoduje pod tym względem zdecydowanie województwo mazowieckie i, niewiele mu ustępując, śląskie.

Polscy euroabnegaci

Pora do tej beczki ociekających miodem optymistycznych wniosków z naszej unijnej pięciolatki dolać nieco dziegdziu. W czerwcu 2004 roku, miesiąc po naszym wejściu do Unii, odbyły się wybory do Parlamentu Europejskiego. Wzięło w nich udział nieco ponad 20 proc. uprawnionych do głosowania. W okręgu 3, w którego skład wchodzi województwo podlaskie, frekwencja była jeszcze niższa i wyniosła 17 proc.

Niskie zainteresowanie wyborami sprzed pięciu lat można było tłumaczyć niewielkim doświadczeniem i rozumieniem przez Polaków unijnych zasad. Winna była też polska klasa polityczna, która nie potrafiła zmobilizować wyborców odpowiednią kampanią informacyjno-propagandową. Dodatkowo, poparcie dla Unii Europejskiej było wówczas dużo niższe niż dzisiaj.

Deklaracje wyrażane w sondażach są zawsze "na wyrost" wobec rzeczywistego udziału obywateli w wyborach. W 2004 roku uczestnictwo deklarowało około 45 proc. uprawnionych do głosowania, zaś obietnicy dotrzymała tylko połowa. Czego w takim razie oczekiwać dzisiaj, kiedy na dwa miesiące przed wyborami do Europarlamentu udział w nich zapowiada, według doniesień Barometru, zaledwie 13 proc. Polaków? Jednocyfrowa frekwencja byłaby nie tylko najniższą po 1989 roku, ale również stawiałaby nas na samym końcu stawki państw członkowskich Unii, jako swoistych euroabnegatów.

Nie dość bowiem, że zainteresowanie wyborami do Parlamentu Europejskiego jest u nas najniższe w Europie, to analizy Eurobarometru wskazują, że im bliżej do wyborów, tym ono spada. Odsetek Polaków deklarujących, że na pewno nie zagłosuje, wzrósł od jesieni 2008 roku do dzisiaj o 3 proc.

Przyczyn takiego stanu rzeczy najłatwiej byłoby pewnie szukać w niewykształconej jeszcze kulturze politycznej Polaków, braku wiedzy o kompetencjach Parlamentu Europejskiego, ogólnej bierności i niechęci do uczestnictwa w życiu publicznym. W przypadku tych wyborów pewne znaczenie zniechęcające do oddania głosu ma zarówno mało przejrzysta i skomplikowana ordynacja wyborcza, uzależniająca chociażby liczbę mandatów w danym okręgu od frekwencji, jak również trudny do zrozumienia przez zwykłego obywatela zakres kompetencji Parlamentu.

Ten ostatni fakt jest chętnie wykorzystywany przez kandydatów do parlamentarnych foteli, przez co kampanie przedwyborcze pełne są demagogii, chwytów poniżej pasa, populizmu. Stosuje się w nich bez skrupułów najbardziej prymitywne metody politycznego marketingu. Kandydaci bez oporów sypią obietnicami leżącymi poza zakresem oddziaływania posła Parlamentu Europejskiego, zdając sobie sprawę, że pięcioletnia kadencja sowicie opłacanego fotela europosła odsunie nierealne obietnice w mroki społecznej niepamięci.

W rzeczywistości jest tak, że posłowie Parlamentu Europejskiego współuczestniczą w tworzeniu wspólnotowego prawa, które z reguły dotyczy Unii jako całości i ma tylko pośredni związek z interesami poszczególnych krajów, a już tym bardziej województw. Podziały w Parlamencie Europejskim oparte są głównie na różnicach ideologiczno-światopoglądowych, a nie narodowych, i według tego klucza podejmuje się tam zazwyczaj decyzje.

Powszechny udział Polaków w wyborach do Parlamentu Europejskiego wymaga nie tylko uświadomienia sobie natury tych wyborów. Równie ważna jest zmiana społecznego postrzegania Unii Europejskiej. W ciągu ostatnich pięciu lat w języku polskim utrwalił się szczególny i ciekawy socjologiczne schemat mówienia o dotacjach unijnych: mówimy "Unia dała", "udało mi się wyciągnąć z Unii" itd. Tak, jakby była ona jakimś odczłowieczonym tworem, workiem bez dna, z którego - po pokonaniu pewnych trudności - można wyrwać jakiś łup. Nie trzeba tłumaczyć, jak błędne i groźne jest takie myślenie.

Niezależnie od tego, czy Unia Europejska nam się podoba, czy nie, pozostajemy jako naród, jako mieszkańcy województwa i jako poszczególni obywatele żywymi składnikami tej wspólnoty, posiadającymi w związku z tym faktem pewne prawa i obowiązki, pewne korzyści i zobowiązania, a przede wszystkim - takie same dla każdego obywatela możliwości decydowania o jej losie i kierunku rozwoju. Warto skorzystać z tej możliwości i pójść do wyborów już niedługo, bo 6 czerwca.

Radosław Oryszczyszyn jest pracownikiem naukowym Instytutu Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na poranny.pl Kurier Poranny