Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Pomnik przywrócony pamięci

Adam Czesław Dobroński
Zielony pomnik, nazywany zwierzynieckim pomnikiem Konstytucji 3 Maja, znów wygląda jak przed laty
Zielony pomnik, nazywany zwierzynieckim pomnikiem Konstytucji 3 Maja, znów wygląda jak przed laty
Białystok wyzwolony 19 lutego 1919 roku był miastem z polską metryką, ale dominowała w nim ludność żydowska, a wyglądem przypominał ośrodki gubernialne Rosji.

Uroczyste odsłonięcie

Uroczyste odsłonięcie

Tablica pamiątkowa przy Zielonym Pomniku Konstytucji, składającym się z trzech dębów i 11 lip, odsłonięta zostanie w czwartek, 3 maja. Uroczystości z udzialem władz miasta i województwa zaczną się o godz. 14 w Parku Zwierzynieckim.

Z tym większym więc zapałem miejscowi patrioci przygotowali się do obchodów pierwszego narodowego święta. Kalendarz sprawił, że była to rocznica uchwalenia Konstytucji 3 Maja...

Ówczesny Rynek był wielkim bazarem, Pałac Branickich stał okaleczony, miasto po dziesięcioleciach rządów rosyjskich i czterech latach okupacji niemieckiej budziło współczucie.

Wybór miejsca

W tej sytuacji ktoś wpadł na szczęśliwy pomysł zorganizowania uroczystości 3-majowych w Parku Zwierzynieckim, autentycznej atrakcji grodu nad Białą. Niestety, Wielki Zwierzyniec Jeleni z czasów Jana Klemensa Branickiego ucierpiał w czasach carskich, został przedzielony strategiczną Szosą Baranowicką (obecnie ul. Zwierzyniecka). W pobliżu skrzyżowania szosy z XVIII-wiecznym duktem leśnym (ul. 11 Listopada) założono w 1915 roku ewangelicki cmentarz wojskowy z grobami niemieckimi, ale i rosyjskimi (tu siedziba Radia Białystok).

Było to jednak miejsce spokojne, godne, dlatego powołany w końcu kwietnia 1919 roku Komitet Obchodów Rocznicy 3 Maja zwrócił się do zarządu miasta o wydzielenie części Lasu Zwierzynieckiego i nazwanie jej Parkiem 3 Maja. A w dniu 128. rocznicy uchwalenia konstytucji pochód spod fary - liczny, ze sztandarami - przemaszerował do Zwierzyńca. Tu poświęcono kamień węgielny pod pomnik upamiętniający powrót Białegostoku do Polski oraz zasadzono trzy drzewa wolności: dąb i dwie lipy.

Rok później wojna z bolszewikami odsunęła na plan dalszy obchody ustawy z 1791 roku, ale 3 maja 1921 roku znów tłumy zebrały się w Zwierzyńcu. To prawdopodobnie wówczas ostatecznie uformowano wielce oryginalny pomnik. Jedyny taki w Polsce! Niestety, nie wiemy, kto był autorem całego założenia patriotycznego.

Dodać tylko trzeba, że Białystok zyskał też Park ks. Józefa Poniatowskiego (wokół Teatru im. Al. Węgierki), a Rynek miał za patrona Tadeusza Kościuszkę. Tak odwoływano się do tradycji I Rzeczypospolitej i walk o uratowanie jej niepodległości.

Odczytywanie układu

W wyniku kolejnych innowacji Park 3 Maja zamienił się w narodowy panteon. Na wzgórzu rosły trzy dęby (trójkąt), wokół nich 11 lip (bo 11 listopada?), a kolejny krąg stanowiło 21 klonów (1921 rok?).

W trakcie przebudowy w 1930 roku, zgodnie z projektem naczelnego inżyniera miasta J. B. Ryboło-wicza, od trzech dębów poprowadzono aleje. Jedna z nich biegła ze wzgórza w stronę polskiego cmentarza wojskowego, założonego w 1920 roku, gdzie w cieniu starych sosen wieczny spoczynek znaleźli bohaterowie walk o niepodległość. Na tymże cmentarzu w 1932 roku stanął pomnik - ołtarz o wysokości 7,5 m. A dwa lata wcześniej (w listopadzie 1930 r.) na rondzie przy głównej alejce Parku 3 Maja (od strony miasta) odsłonięto pomnik poległych obrońców Białegostoku z 42. pułku piechoty.

Pamiętać jeszcze trzeba, że w pobliżu, przy ul. Wołodyjowskiego, znajdowała się komenda garnizonu z bramą "strzeżoną" przez kamienne lwy i tu też pierwotnie położono w 1933 roku kamień ku czci kpt. Stanisława Skarżyńskiego, który jako pierwszy Polak przeleciał Atlantyk. Mało tego, niedaleko (obecne Rondo Katyńskie) przez pewien czas leżała Płyta Nieznanego Żołnierza, przeniesiona potem przed Ratusz, a obecnie ubogacająca cmentarz zwierzyniecki. Natomiast na drugim krańcu Parku 3 Maja, przy dużym rondzie, umieszczono kamień na część sławnych, a tragicznie zmarłych lotników - Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury.

Te dwa ronda, Pomnik Konstytucji 3 Maja i cmentarz wojskowy tworzyły rozległe, bogate treściowo i piękne, bo zielone, miejsce pamięci zbiorowej i wdzięczności bohaterom.
Co dalej?

Nie zachowała się dokumentacja techniczna, nie znamy nazwisk twórców i wykonawców, trzeba też uzupełnić opisy odbywanych tu uroczystości, ale całe to przedsięwzięcie pomnikowe w Zwierzyńcu budzi podziw. Zobowiązuje też do uszanowania woli tamtego pokolenia białostoczan i kolejnego, które w czasach wojny, okupacji i powojennego zniewolenia zachowało pamięć o Parku 3 Maja, ratowało go.

Obecnie uzupełniono krąg lip, przed laty wrócił i pomnik 42. pułku piechoty. Nowością jest trójkątny kamień między dębami z trzema napisami. W tym roku, po raz pierwszy od 1939 roku, przybędą tu przedstawiciele władz i kombatanci, złożone zostaną kwiaty, zapalony znicz. Będą obecni harcerze, bo przed wojną oni właśnie przy zielonym Pomniku Konstytucji 3 Maja składali przyrzeczenie. Zrobił to i druh Ryszard Kaczorowski, ostatni prezydent RP na wychodźstwie.

Dzięki grupie społeczników z Adamem Tureckim (dane mi było wspomagać doktora) dokonuje się przywracanie pamięci osobliwemu pomnikowi. Wierzyć trzeba, że polubią to miejsce młodzi białostoczanie, a 3 maja 2008 roku tu odbędą się główne uroczystości ku czci Wielkiej Konstytucji.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!
Wróć na poranny.pl Kurier Poranny